Video oyunlarının kökenlerine inmeyi hedeflediğim bu yazı dizisinde, elbette ele almak istediğim türlerden birisi de shoot’em up (kısaca shmup) oyunları. Çocukluğumun geçtiği 80’li yılların en sık rastlanan türlerinden biri olan shoot’em up, her ne kadar “ekrana gelen düşmanları vurmak” üzerine kurulmuş olsa da, pek çok farklı alt türü de içinde barındırır. Bildiğiniz gibi, bu türün atası 1978 tarihli arcade oyunu Space Invaders’tır. Yani Pac-Man ile birlikte arcade’in en büyük iki ikonundan biri.

Fakat Space Invaders, yaygın shoot’em up oyunlarından oldukça farklı bir oyun. Araştırınca gördüm ki, bu türe “fixed shooter” deniyor. Yani (kaymayan) tek ekranda, (çoğunlukla) tek eksende hareket ederek düşmanlarımızı vurduğumuz oyunlar. Ben de daha yaygın olan kayan ekranlı shoot’em up’lara girmeden önce, atası niteliğindeki bu alt türden başlayacağım işe. Daha önceki ara tür yazılarımda olduğu gibi oyun bazında giderek inceleyeceğim. Böylece hem tür nereden nereye gelmiş, hem de diğer shooter’ları nasıl etkilemiş görelim.

1978 – Space Invaders

70’lerin arcade makinesi devlerinden Japon firması Taito, Amerika’lı şirketlerin yükselişine bir cevap vermeliydi. Atari, Pong ve Breakout gibi klasiklerle salonları domine etmeye başlamıştı ve hız kesmeye de niyeti yoktu. Dönemin hızla gelişen çipset teknolojisi, pek çok yeniliğe izin verse de, Taito tasarımcılarının ilham alabileceği fazla örnek yoktu. Şu ikisi kesindi: Star Wars sayesinde uzay savaşları pek bir modaydı ve Breakout’tan daha aksiyon dolu bir oyun yapmalılardı. Dönemin flaş oyun tasarımcılarından Tomohiro Nishikado, arcade makineleri için pek çok spor oyunun yanı sıra, Gunfight ve Interceptor adında, iyi satan iyi hedef vurma oyunu tasarlamıştı.

Nishikado öncelikle uçak ya da uzay gemilerinin yukarıdan aşağıya doğru hızla geldiği ve onları vurmaya çalıştığımız bir oyun yapmaya çalıştı. Yani, günümüzün shoot’em up oyunlarını! Fakat elindeki teknoloji akıcı bir harekete izin vermeyince, War of the Worlds filminden esinle uçakların yerine ağır ağır hareket eden uzaylılar koydu. Nishikado’nun çizdiği ilk uzaylılar, o çözünürlükteki pixel grafiklerle insanları andırıyordu. Taito, seri şekilde insan katlediyormuşuz hissini veren bu grafiği, insanı andırmayan uzaylılarla değiştirmesini isteyince ortaya bildiğimiz Space Invaders çıktı.

Tarihteki ilk shoot’em up olan Space Invaders, orijinal plana göre çok daha hızlı bir oynanışa sahip olacaktı. Ancak ekranda aynı anda birden fazla oyuncu mermisi koymakta problemler yaşanınca oyun çok daha ağır bir yapıya sahip oldu. Bu haliyle dahi beklentilerin kat be kat ötesinde satış rekorları kıran Space Invaders, dönemin oyun anlamında en büyük ticari başarısının olmasının ve ilk shoot’em up olmasının yanı sıra, yüksek skorların kaydedildiği ilk oyun, hız değiştiren ilk soundtrack gibi özellikler taşıyordu. Bugün hala Space Invaders’ın oyun piyasasını tek başına büyüttüğü, hem pek çok oyuncu, hem pek çok yapımcı, hem de pek çok arcade salonu yarattığı söylenir. Ayrıca video oyunlarının altın çağını başlattığı da.

Space Invaders fırtınasına Amerika kayıtsız kalmadı. Dönemin firmalarından Midway, derhal Space Invaders temalı salonlar açıp oyunu Amerika’ya pazarlarken, Atari de oyunu TV konsollarına taşıdı. Her iki firma da Taito’ya yancı olarak ihya olmayı bildi.

1979 – Galaxian

Space Invaders çıkmadan önce Japonya’nın bir numaralı arcade firması olarak bilinen Namco, Space Invaders’ın kopardığı gürültüye kayıtsız kalamadı. Bu türde öyle bir oyun yapmalılardı ki, oyunculara hem tanıdık gelsin, hem de içerdiği yeniliklerle vaz geçilmez olsun. Renkli bir çipsetle piyasaya sürülen Galaxian, gerek mekanikler, gerekse aynı anda tek mermi kısıtlamasıyla Space Invaders’a çok benzemekle birlikte, sürüden bağımsız saldırabilen güçlü gemilerle, günümüz shmuplarına bir adım yaklaşan oyun oldu. Galaxian, beklentilerin çok ötesinde satış rakamlarına ulaştı ve Namco’yu oyuna dahil etti.

1981 – Galaga

Namco, Galaxian’ın ekmeği bitmeden yenilik peşinde koşmaya başlamıştı bile. Devam oyunu Galaga, iki oyuncu desteğinin yanı sıra, pek çok ufak güzellik ile şenlendirilmişti. Örneğin hızlı ve bol puan toplanabilen bonus bölümleri, arada çıkıp oyuncunun gemisini ele geçirebilen bosslar, ele geçirilen gemiyi serbest bırakıp çiftli gemi yapma gibi oyunu zenginleştiren pek çok özellik eklenmişti. Galaga, Galaxian’dan da fazla sattı ve bugün her ne kadar adını çok sık duymasak da o dönem arcade salonlarında Space Invaders’ın yerini aldı.

Space Invaders’ın açtığı söz konusu “video oyunlarının altın çağı”, sadece oyunların daha çok kişi tarafından oynanıyor olması için kullanılmaz. Diğer video oyun türleri yazılarımızı da takip ettiyseniz fark edeceğiniz gibi, 1980 ile başlayan süreçte oyun teknolojisine, çipset, konsol ve yazılımlara inanılmaz yatırım yapılmaya başlanmıştı. Elbette Invaders oyunlarının yerini, bu süreçte çok sayıda komplike oyun aldı. Galaga son derece popüler olmuştu olmasına ama aynı yıl, ilk hareketli shoot’em up oyunlarından Defender’ın da çıkıp popüler olmasını da işaretler.

Defender’ın popülaritesi, ardından River Raid, M.A.C.H. 3 gibi oyunları getirmiş ve shoot’em up’lar apayrı bir türe doğru evrilmişti. Ayrıca bir yandan da Pac-Man, Donkey Kong, Frogger, Dragon’s Lair ve Mario gibi arcade bombaları da salonlara ardı ardına düşünce Invaders oyunları daha az rağbet görür olmuştu.

1985 – Return of the Invaders

Taito ve Namco hedefi çok daha komplike oyunlara yöneltedursun, nispeten küçük firmalardan UPL, sadık Space Invaders ve Galaga oyuncularını hedef alarak Return of the Invaders’ı piyasaya sürdü. Oyun, 1985 yılının bütün nimetlerini türe aktarıyordu. Bol renkli grafikler, daha akıllı ve farklı özelliklerde düşmanlar, power up’lar, özel bölümler gibi pek çok yenilik türe bu oyunla kazandırılmıştı. Aslında gayet iyi bir oyun olmasına rağmen, gerek oyun piyasasının bu tarihte ulaşmış olduğu nokta, gerekse söz konusu sadık oyuncuların retro merakı, Return of the Invaders’ı çok popüler bir oyun olmaktan alıkoymuştu.

1990 – Super Space Invaders

Arcade salonları, 90’lara girerken tacı yavaş yavaş ev bilgisayarlarına devrediyordu. Bunun farkında olan Taito, uzun bir aralıktan sonra türün köklerine dönüşü hedefleyerek Super Space Invaders’ı piyasaya sürdü. Oyun, o sıralar dövüş oyunlarının hüküm sürdüğü arcade salonlarına çok iddialı bir giriş yapmasa da, dönemin tüm ev bilgisayarlarına (yani Amiga, PC vs.) çıkartıldı ve ilk düzgün uyarlama olduğu için başarı yakaladı.

Super Space Invaders, hala türe en çok yenilik getiren oyunlardan biridir. Klasik invaders gibi başlayan oyun, sürekli güçlenen ve şekil değiştiren düşmanlar, bir sürü farklı ve yaratıcı boss, çok sağlam müzikler ve pek çok power up ile oyun bir nevi Arkanoid seviyesinde bir geri dönüştü. Super Space Invaders, (her ne kadar arcade dönemi ile kıyaslanacak düzeyde olmasa da) ticari başarısının yanı sıra, sonraki kuşaklara türü aktarma görevini de yerine getirdi.

Super Space Invaders Commodore 64 versiyonundan.

1999 – Space Invaders

Oyun piyasasının ve teknolojisinin hızla geliştiği 90’lar, pek çok ufak Invaders oyunu da gördü. Fakat 90’lar video oyunu devlerinin, görgüsüzce her şeyi daha fazla, daha büyük, daha şatafatlı yapma hevesine girdiği yıllardı. Bu yüzden kalabalık arasından sıyrılabilen Invaders oyunu azdı. Biri hariç. Orijinal oyunun haklarını alan Activision, evlerin yeni gözdesi Play Station için 3D bir Space Invaders yapma işine girişti.

Aynı zamanda PC’lerde de çıkartılan oyun, adı ile retro bir hava verse de, Invaders oyunlarının uzun yıllardır gizli kalmış potansiyelini ortaya çıkarmayı hedefliyordu. Üç boyutlu grafikleri, pek çok silah ve düşman varyasyonu, sıkı kontrolleri ve vuruş hissiyle Space Invaders’ı modern zamanlara taşıdı.

Üçüncü boyut, Invaders türüne oynanış anlamında fazla bir şey katmasa da sağlam görselliğiyle popüler olan oyun, türün devamını sağlarken, yukarıda saydığım oyunların tüm özelliklerini taşıyordu. Farklı ve akıllı düşmanlar, bosslar, power-up’lar, silahlar, basit de olsa bir arka plan hikayesi ve daha fazlası. Fakat oyunun sesini asıl duyuran durum yüksek zorluk seviyesi idi. Activision, orijinal oyunu cazip kılan şeyi iyi tespit etmiş ve casual bir oyun çıkartıp arada kaynamaktansa, hardcore oyuncuları hedefleyen bir oyun ile arcade döneminin cazibesini yakalamıştı.

1999 – Chicken Invaders serisi

Video oyunu klasiklerinin parodilerinin çıkması ender rastlanır bir durum değildir. Space Invaders’ın da bazı parodileri olmuştu ancak Chicken Invaders’ı farklı kılan şey, bu şakayı günümüze dek uzanan tam beş oyunluk bir seriye dönüştürmesiydi. Oyunu farklı kılan tek şey uzaylılar yerine tavukların saldırması değil elbette. Chicken Invaders, diğer Invaders oyunlarına göre çok daha hızlı, tek tek değil bolca ateş ettiğiniz, bir fixed shooter olmakla birlikte shoot’em up oyunları gibi ekranın yarısını vurabilen silahlara sahip olduğunuz bir oyun. Bunun yanısıra, Galaga’daki gibi her bölüm farklı dizilimlerde uzaylılar (pardon tavuklar) olan seri, bu yönüyle hafif puzzle-vari bir shoot’em up çizgisindedir.

Genellikle parodi oyunlardan alışık olduğumuz üzere çok ciddi bir yapısı olmayan seri, daha ziyade çerezlik niyetine Steam üzerinden edinilebilir.

2008 – Space Invaders Extreme serisi

Space Invaders her ne kadar asla ölmemiş bir tür olsa da, türün yeniden doğuşunu müjdeleyen yıl 2008 idi. Aynı yıl içerisinde, orijinal yapımcı Taito, farklı platformlarda üç farklı oyun çıkardı. Üstelik, bu üç oyun birbirine hiç benzemeyen yapımlardı.

Bunlardan ilki, Nintendo ve PC için çıkartılan Space Invaders Extreme oldu. Extreme, türü günümüz teknolojisine uydurmaya çalışmak yerine, tamamen retro bir yapıya dayanıyordu. 80’lerin pixel art / neon görselliğine ve midi-vari seslerine sahip olan oyun, orijinal Space Invaders’ın oldukça hızlı bir remake’i olmanın yanı sıra, pek çok bonus leveli, çılgın silahları ve boss bölümleri ile ön plana çıkıyordu. Ama tüm bunların özünde yüksek skor odaklı bir oyun olarak orijinal oyuna ruhen en yakın remake’lerden biriydi. Şu an Steam üzerinden oynanabiliyor.

2008 – Space Invaders Infinity Gene

Mobil platformlar ve ev konsolları için çıkan Infinity Gene, Extreme’e göre daha da retro bir görselliğe sahipti. Tamamen siyah üzerine beyaz vektörel grafikler ile yapılan oyun, oldukça hızlı bir yapıda sürekli evriliyor, pek çok farklı formata giriyordu. Neredeyse hiç bir bölüm bir diğerinin aynı değildi. Hatta oyunun bir noktasından sonra yukarı aşağı ilerlemeye başlıyor, bir noktadan sonra da üç boyuta geçiyordunuz.

Infinity Gene etkileyici vektörel grafikleri ve hızlı elektronik müzikleriyle hoş bir deneyim sunuyordu. Gerçi biraz da kolay olması nedeniyle bir oyundan ziyade grafik bir çalışma niteliğinde olan Infinity Gene’de, farklı ve geliştirilebilir gemi seçenekleri, türe gelen en önemli yenilikti.

2008 – Space Invaders Get Even

Diğer iki oyundan taban tabana zıt olan Get Even ise Wii için yayımlanmıştı. Zaten ismi itibariyle de “Uzay istilacılarının intikamı” gibi bir anlamı olan oyunda, bu sefer ilk defa olmak üzere insan tarafını değil, uzaylıları yönetiyordunuz. Üç boyutlu bir ortamda, insan ordularının ve şehirlerin üzerine invaderlarınızı salarak yok ettiğiniz Get Even, bir fixed shooter değil. Zaten tam bir Wii oyunu olduğu için Wii haricinde anlamlı bir oyun da değil ama Space Invaders serisine hem bolca hikaye, hem de üç boyutlu bir evren kazandırdığı için burada bahsetmeden olmazdı. Get Even’ın bol ve birbirinden farklı boss levelları özellikle dikkat çekiciydi.

2019 – Doughlings: Invasion

Günümüze kadar pek çok formatta hayata geçen fixed shooterların son halkası da yerli yapımcı Hero Concept tarafından taze geldi. Firma, bir önceki oyunları Doughlings: Arcade‘in geçtiği evren için çıkarttıkları bu ikinci oyunda, bir diğer arcade klasiği olan Space Invaders’ı modernize ediyor. Doughlings Invasion, tıpkı klasik oyun gibi leveller halinde ve yüksek skor ağırlıklı. Ancak modern çizgi roman vari görselliğin haricinde iki büyük yenilik getiriyor. Öncelikle, türün pek çok yeni oyununda gördüğümüzün aksine, Doughlings Invasion’un bossları sıkı bir taktik ve beceri istiyor. Özellikle boss levelleri esnasında sanki bir MMO boss’u kesiyormuşçasına taktik geliştirmek zorundasınız. İkinci yenilik ise tıpkı firmanın önceki oyunundaki gibi geliştirilebilir personalar. Bölümlerin içerisinde power-up gibi topladığınız bu personaların her biri size farklı bir yetenek veriyor. Ama bununla da kalmıyor, uzaylıları öldürdükçe artan Show Off skilleri de değişiyor.

Oyun klasik arcade oyunları gibi; hiç affedici değil. Hele ki yüksek skor kovalıyorsanız, en ufak ıskalayan merminizin bedeli ağır oluyor. Bölümler içerisinde de pür dikkat olup koruyucu bariyerlerinizi efektif kullanmazsanız hiç şansınız yok. Boss dövüşleri özellikle kafa yakan cinsten. Her bossu geçmek için özel hareketlerini iyi ezberlemeli, mükemmel zamanlamaya sahip olmalısınız. Oyun için Invaders oyunlarının Dark Souls’u desem yeridir. Enfes görsellik, sesler ve tıkır tıkır işleyen kontroller de işin içinde olunca Doughlings: Invasion oldukça keyifli ve bağımlılık yapıcı bir oyun olmuş. Türün geldiği noktayı gayet iyi temsil ediyor. 2019 Yaz aylarında Xbox One, PlayStation 4, Nintendo Switch ve Steam için yayınlanacak olan oyunu tüm arcade meraklılarına gönül rahatlığıyla tavsiye ediyorum.

Video oyunları için çığır açan bu klasik türün şimdilik akıbeti bu şekilde. Hepinize bol oyunlu günler diliyor, bir sonraki yazıda görüşmek üzere diyorum.