Gelelim “Balonların Esrarı”na

Ama ve fakat, önce iki farklı esere bakalım. Bunların ilki yakında Türkçesi yayınlanacak olan efsanevi Scott McCloud imzalı Understanding Comics. Understanding Comics çizgi roman tekniklerini, anlatım unsurlarını ve yapısını en iyi anlatan en popüler kitap olma özelliğine sahiptir. Kitabın içeriğini ve çalışmadaki özeni düşündüğüm zaman kitabın popüler olmayı sonuna kadar hak ettiğini gönül rahatlığıyla söyleyebilirim. Ancak öte yandan aynı amacı güden ve meraklısına çizgi roman yapmayı kuramsal olarak anlatmayı hedefleyen başka kitaplar olduğunu da göz önüne alınca, bu popülaritenin altında ne var diye de düşünmeden edemiyorum. Haliyle de şu sonuca ulaşıyorum: Çizgi romanı çizgi roman şeklinde anlatan bir kitap daha çok ilgi çekmiştir!

Belki böylesi bir yargı “okuma sıkıntısı olan çizgi roman okur” gibi abuk bir savı destekler görünmektedir ama birçok çizgi roman kuramı içerikli eserin, adının bile bilinmediği bir ortamda maalesef tek yanıtmış gibi geliyor bana. Veya çizgi roman okurunun çizgiyle metni bir arada görmekten daha çok keyif alıyor olmasına. Hayır, mesele çizgi ve metin bütünlüğüyse işte o zaman “Balonların Esrarı” tam da çizgi roman okurlarına göre bir kitap olma özelliği taşıyor. Çünkü neresinden baksanız son derece sürükleyici bir macera kurgusu içinde, çizgi roman tarihinden geniş bir kesit sunuluyor okura.

Hani eğer çizgi roman tarihini düz metinlerden okumak zevk vermiyorsa diye söylüyorum.

Bu arada gelelim sözünü etmemiz gereken ikinci kitaba. Bu kitap Ray Bradbury’nin ölümsüz eseri “Fahrenheit 451”den başkası değil. Kült romanda hatırlanacağı hayli karamsar ve uyarı niteliğinde bir konu ele alınmıştır: Edebiyat/nitelikli sanatın yasaklanması ve niteliksiz yaratıların dünyaya hükmetmesi. Eserde itfaiyeciler yanmayan evlerle ilgilenmek yerine bulunan sanat eserlerini yakmakla görevliydiler. Haliyle sanatla ilgilenen herkes de kanun kaçağı hükmü yiyorlardı.

İşte “Balonların Esrarı” bu alt yapı üzerine kurulmuş gibidir. Çizgi roman okumanın yasak olduğu bir dünyada polisler kaçak çizgi roman arıyor, okuyanları tutukluyor, gizli basım evlerini basıyor, dünyayı çizgi romandan kurtarmaya çabalamaktadırlar.

Bunu da bir “Wertham Yasası” adına yapmaktadırlar.

Kim Bu Wertham Yahu?

Fredric Wertham, Seduction of theInnocent adlı kitabın yazarı olan bir psikiyatristtir. Kitabı bir dönem dünyaya hızla yayılan, önü kesilemeyen, bir türlü de okunması anlamlandırılamayan çizgi romanın sansürlenmesi için kullanılmıştır. Wertham’ın tezine göre, çizgi roman çocukları ve gençleri olumsuz etkilemektedir. Şiddet ve cinsel göndermeler çocukları yanlış yönlendirmektedir. Tayt giyen erkeklerin gay olma ihtimalleri, WonderWoman’ın amazon olduğundan lezbiyen olma ihtimali, Batman’le Robin arasında var olabilecek cinsel ilişki ihtimali dile getirdiği bazı sakıncalardır. Bir de çizgi romanın kişileri suça yönelttiği de en büyük iddiası olmuştur

Fredric Wertham’ın bu çıkışıyla birlikte Amerika’dan başlayan bir hareket tüm dünyayı sarmış, çizgi romanı yok etme, evcilleştirme, denetim altına alma eylemleri yayılmıştır. Amerika’da kilise toplu çizgi roman yakma ayinleri düzenlenmiş, Fransa Tarzan’ı giydirmeye kalkışmış, Avusturya’dan bir pedagog “resim aptallığı” tezini ortaya atmıştır. Ülkemizdeyse 1950’li yılların ortasında başlayan sansür hareketi ancak 60’larda ilgi görmüş, çizgi roman halen süren Teksas-Tommiks yaftasını bu yıllarda yemiştir.

İşte bu bütün dünyayı etkileyen ve çizgi roman karşıtlarının adeta anayasası olmuş olan kitabın yazarına “Balonların Esrarı”nda yer verilmiş, çizgi roman toplama ve yok etme yasasında kullanılmış. Şaka bir yana, gerçekten de çizgi roman karşıtları baskın çıksa ve o dönemlerde global bir imha hareketine girişselerdi, belki de bu fantastik kurgu büyük oranda gerçek olurdu. Hani askeri/sivil darbelerden sonra yakılan, sansürlenen, imha edilen, toplanan kitaplar gibi…

Peki, “Balonların Esrarı”nda Neler Oluyor?

Alıp okuduğunuzda göreceğiniz şeyler oluyor. İşte, polis baskını, çizgi roman okurlarına tutuklama, çizgi roman dünyasında yolculuk yapan kahraman, gizli örgütler, çatışma ve özellikle çizgi roman tarihindeki sansürün kısa özeti ve…

Ve çizgi romanın 100 yıllık tarihiyle harmanlanmış Martin Mystere çizimleriyle…

Alıp ancak okuduğunuzda görebileceğiniz ve arşivinizde tutmak isteyeceğiniz özel şeyler işte.