Yonca ve Tanrıçanın Üç Yüzü

Yoncanın bu bölgenin bitki örtüsünü oluşturmaktan başka bir misyonu daha var: Pagan dinler pek çok üçlü tanrı (Triple Deity) inancına sahiptir. İrlanda da istisna değil. Dikkat çekici nokta, üçlü tanrısal figürlerin neredeyse her zaman dişi olması ve kadının üç yaş aralığını sembolize etmesi: Bakire, Anne ve Bilge (Yaşlı) Kadın (Maiden, Mother, Crone). 

Bu Triumviri(*) yani üçlülük durumu, Eski Gal inançlarında Ériu (İrlanda’nın ana tanrıçası) ile kızkadeşleri Banba ve Fódla olarak isimlendirilmiştir. Bu üç tanrıça, Tuatha Dé Danann olarak bilinen İrlanda panteonunun bir parçasıdır. Tuatha Dé Danann, Danu’nun Çocukları anlamına gelir. Danu, İrlanda folklorunun Gaia’sıdır, yani topraktır.

İrlanda’dan çıkmış olup, fantastik edebiyata ve oyunlara da yansımış çok daha popüler bir üçlü tanrıça örneği daha var: Morrigan Kardeşler. Hayır, Dragon Age’deki güzel ama huysuz ablamız değil. Genelde savaş ve kaderle özdeşleştirilen üç tanrıçadır bunlar, Badb (Kuzgun) Macha (Savaş) ve Nemain (Kaos). Bunlar kuzey inançlarındaki Norn ya da Valkyrie kavramlarına yakın bulunur, ama daha karanlıktır. Dişiliğin ille toprak ya da annelikle bağdaşması gerekmediğine dair önemli bir örnektir. Sizin anlayacağınız, -İrlanda folkloru uzmanları hala bu konuda fikir birliğine varamamış olsalar da- üç yapraklı yonca eski Gal inançlarında Tanrıça’nın üç yüzünü simgeliyor olması çok mümkün.

(*) Triumviri ya da Triumvirlik, ya da Troyka denir ve mesela Pagan inançlara sahip Roma’nın yönetimine de yansımıştır; politik ve askeri açıdan eşit güce sahip olan üç erkek lider vardı. Bizim de meşhur bir troykamız var: İttihat ve Terakki Cemiyeti’ni yönetmiş Talat, Enver ve Cemal Paşalar.

Ortada anne, sağda bakire, solda Bilge Kadın.

Tek Tanrı, Üç Tanrıçaya Karşı

Peki bütün bunların Aziz Patrick ile ne ilgisi var? Kendisi, bir elinde haç tutarken, İrlanda halkına diğer elindeki üç yopraklı yoncayı gösterip “Bakın tepedeki yaprak Baba, yanındaki iki yaprak da Oğul ve Kutsal Ruh,” diyor. Yani Trinity. Bununla da kalmıyor, Paganizm’in en kuvvetli kavramlarından reenkarnasyon ve doğanın sürekli kendini yenilemesini, Baba Oğul ve Kutsal Ruh’un ölümsüzlüğüyle özdeşleştiriyor. Bu adam eski çağların çok başarılı bir görsel iletişim tasarımcısı sayılmaz mı sizce de? Bugün ikon haline gelmiş olan logoları düşünün, demek istediğimi anlarsınız. Çok zengin bir pagan kültürüne sahip İrlandalıların, en koyu Katolik halklardan birine dönüşmesine şaşmamak gerek. Aziz Patrick, zaten böyle bir topluluğu tek tanrılı dine döndürdüğü için Hristiyanlık aleminde çok saygı görür. Hayatında olduğu kadar, ölümünde yani azizlik mertebesinde de çok başarılıdır; daha 7. yüzyılda İrlanda’nın baş azizi olarak kabul ediliyordu.

Tabii bu hikaye yazılı olarak ilk defa 1726’da göründüğü için fikrin Patrick’e mi, yoksa bir grup adama (çobana? ya da alakasız bir piskoposa?) mı ait olduğu konusunda elimizde kesin bir veri yok. Şüphesiz, Hristiyanlık gibi tek tanrılı bir dinin, çok tanrılı dinlerle mücadele etmesi kolay olmamıştır. Çareyi, pek çok üçlü dişi sembolü Baba, Oğul ve Kutsal Ruh’a dönüştürmekte bulmuşlardır. Pagan kültürlerin neredeyse tamamen sözlü ilerleyip, çok az yazılı kaynağa sahip olmaları da çok işlerine yaramıştır.

Başka bir avantaj, Hristiyanlığın çok tanrılı dinlerin karmaşık efsanelerini sadeleştirip, basitleştirerek halka daha iyi hitap edecek hale getirmesi. Semavi dinleri güçlü bir sembolizmle yayanlar, bugün reklam ajansı çalışanlarına evrildiler ve hala sembolleri kullanarak birilerine para kazandırıyorlar desem sizce çok mu iddialı olur? Bence olmaz. Patrick’in dalgın dalgın yoncalara bakarken bu parlak fikri bulup, “Vay canına!” demesi ve bu düşünceyi yaymak için kaçacak gayreti bulması, hatta hiç kaçırılmamış olması ve kendini halka yakın göstermek için çobanlık yapmış olduğunu söylemesi gayet akla yakın görünüyor. St. Patrick’i Avrupalılar genelde “İrlanda’dan yılanları kovan aziz” olarak bilirler. Oysa ki İrlanda’da -tahminen- Buzul Çağı’ndan beri yılan yaşamamıştır. Demek istenen şey belli aslında; pek çok tanrıça figürü toprak, bilgelik ve yılanla özdeşleştirilir. Pagan inançların pek çok tanrı ve tanrıçası, yılanlarla resmedilmiştir.

Çok basit. Çok zekice. Tanrıça belanı verecek Aziz Patrick.

Çok Bayram Oldu Galiba, Çakışıyorlar

Bu kadar spekülasyon yeter, tarihçeye gelelim. Şimdi, Céilidh’lerden evrilmiş Aziz Patrick Günü, 17 Mart’ta bir ziyafet günü olarak İrlanda’da en az 9 ya da 10. yüzyıldan itibaren kutlanıyor. Bayramın Katolik Kilisesi tarafından resmi olarak tanınması ise, 17. yüzyılı buluyor.

1903’te tarih sabitlenmiş ve 17 Mart İrlanda genelinde resmi tatil ilan edilmiş. Ülke genelinde Aziz Patrick Günü kutlamaları, yavaş yavaş büyük karnavallara dönüşmüş ve devlet desteği olan ilk büyük karnaval 1931’de Dublin’de yapılmış.

Aslında Aziz Patrick Günü kiliseler arasında epey tartışma yaratmış bir bayram; şöyle ki Büyük Perhiz’in tam ortasına denk düşüyor. Büyük Perhiz nedir diye sorarsanız, Hristiyanlıkta Paskalya döneminde tutulan orucun ismi. Mart’ta başlayıp Nisan’ın ortasına kadar, yani bir buçuk ay sürüyor. Genellikle Aziz Patrick Günü’nde oruca ara veriliyor ama Büyük Perhiz’in tarihi de bizim Ramazan bayramı gibi her sene değişiyor. Oruca ara verilmesini tüm din adamları kabul etmeyince tartışma çıkmış ve bir kaç kere tarihinin değişmesi söz konusu olmuş. Hristiyan toplulukları gücendirmemek için 1940’ta, hatta 2008’de dahi Aziz Patrick Günü kaydırılarak Mart başı ya da Nisan’a alınmış.