Geek Terminoloji: Çehov’un Silahı Nedir?
Çehov’un Silahı (Rusça: Чеховское ружьё) kısa tarifiyle, bir öyküde bulunan her unsurun bir işlevi olması ve önem arz etmeyen tüm öğelerin anlatıdan çıkarılması gerektiğini anlatan bir prensibi tanımlar. Bu öğelerin hikayede kalırsa izleyiciye “sahte vaatler” verilmiş olacağını savunan ilke, anlatımda minimalist bir yaklaşımı baz alır. Çehov’un Silahı ilkesi, ilk ortaya atılmasından bu yana pek çok hikaye anlatıcı tarafından etkili bir araç olarak, bir o kadar anlatıda da aksi bir tepkiye kullanılmıştır. Gelelim bu ilkenin ve isminin çıkış noktasına.
Neden Çehov, Neden Silah?
Böyle spesifik bir ilkeyi bu isimle anmak kulağa ilginç gelebilir. Bunun nedenini öğrenmek için öncelikle prensibin kökenine göz atmak gerekiyor. Söz konusu ilke, ilk olarak ünlü Rus oyun ve kısa öykü yazarı Anton Pavloviç Çehov tarafından dile getirilmiştir. Yazar bir mektubunda; “Hikâye ile alakalı olmayan her şeyi kaldırın. Eğer ilk bölümde ‘duvarda bir tüfek asılı’ diyorsanız ikinci veya üçüncü bölümde o silah patlamalıdır. Eğer ateşlenmeyecekse o silah orada asılı olmamalıdır.” ifadesini kullanmış ve öykünün muhatabı olan kişilere tutulmayan sözler vermemek gerektiğine vurgu yapmıştır. Böylece, söz konusu prensibin adı literatüre Çehov’un Silahı / Çehov’un Tüfeği olarak geçmiştir. İlke, bu şekilde adlandırılmış olmasına rağmen bahsedilen uygulama bir silah içermek zorunda değildir. Elbette bu ilkeyi kelimesi kelimesine uygulayan eserler de mevcuttur. Örneklere daha sonra yer vereceğim. Ancak ondan önce ufak bir karışıklığa açıklık getirmeye çalışacağım.
Çehov’un Silahı mı, Yoksa Foreshadowing mi?
Daha önce Deniz Uz, Geek Terminoloji yazı dizisinde, “foreshadowing” kavramına yer vermişti ve söz konusu terimi Çehov’un Silahı’nın kardeşi olarak tanımlamıştı. Foreshadowing Nedir? yazısına aşağıda yer alan bağlantıdan erişebilirsiniz.
Geek Terminoloji – Foreshadowing Nedir?Çehov’un Silahı ve Foreshadowing’e baktığımızda öncelikle her ikisinin de hikaye anlatımında etkili ve faydalı araçlar olduğunu söylemek mümkün. Temel olarak Çehov’un Silahı’nı bir foreshadowing tekniği olarak kabul edebiliriz. Ancak durum biraz daha karmaşık çünkü Çehov’un Silahı’nın kendine has bazı özellikleri mevcut.
İki terim arasındaki farkı bir örnek üzerinden anlatmak daha uygun olacak. Christopher Nolan’ın 2006 tarihli The Prestige filmini ele alalım. Filmde her sihir numarasının üç bölümden oluştuğu açıklanır. Vaat, Dönemeç ve Prestij. Anlatılan her iyi hikayenin de bu üç bölüme ihtiyacı vardır.
Bu mantığa göre Çehov’un Silahı, “Vaat”tir. Çünkü yazar okuyucuların/izleyicilerin dikkatini sıradan ama önemli olan bir şeye yönlendirerek onlara bir vaatte bulunur. Onlara dikkat etmelerini ve ileride bu dikkatin mükafatlandırılacağını söyler. Yukarıda da belirttiğim üzere Çehov’un Silahı’ndaki en önemli nokta, hikayeye gereksiz bir unsur katmamaktır. İlginç olmasına gerek yoktur, yalnızca gereksiz olmamalıdır.
Diğer yandan Foreshadowing ise hikayenin “Dönemeç” kısmıyla ortaya çıkar. Foreshadowing için önemli olan ipucunun hikayeye gizlenmesi ve izleyiciyi şaşırtmasıdır. Hikayenin muhatabı gizlenen sırrı arar ancak hemen bulamaz. Çünkü aslında şaşırmak ister. Hem Çehov’un Silahı (Vaat), hem de Foreshadowing (Dönemeç), izleyiciyi Prestij’e hazırlar. Yalnız günümüz izleyicisi bu araçlar konusunda oldukça antrenmanlı ve hikayedeki ipuçlarını çözmek için fazla istekli olduğundan, arka planda hikayedeki Çehov’un Silahı ya da Foreshadowing öğelerini tarar ve Prestij’i tahmin etmeye çalışmaktadır.
Çehov’un Silahı ve Foreshadowing ile ilgili olarak şunu rahatça söyleyebilirim ki, usta bir yazar Çehov’un Silahı’nı Foreshadowing’e dönüştürebilir. Çehov’un Silahı’nı, hikayede açılan bir parantez gibi düşünebilirsiniz. Yazar, sahnenin, sekansın, bölümün veya hikayenin başlarında bir parantez açar. Buna silahı gösterir de diyebiliriz. Silahın patlaması ise parantezin kapanması olarak değerlendirilebilir. Bu parantez ne kadar uzun süre açık kalırsa okuyucu/izleyici de o denli tatmin olur. Diğer tüm hikaye anlatım araçları gibi, Çehov’un Silahı da tecrübeyle mükemmelleştirilir.
NOT: Bu noktadan itibaren prensibi örneklemek amacıyla yazdığım kısımlarda; söz konusu hikayelerle ilgili SPOILER vermiş olabilirim. Eserleri kolayca seçip, bilmiyorsanız es geçebilmeniz için ilgili kısımları kalın harflerle yazdım.
Çehov’un Cephaneliği
Evet, Çehov’un yalnızca silahı yok. Zaman içerisinde kategorize etmeye değecek kadar çok kullanılmış olan alt araçları mevcut. En çok kullanılan araçlardan örnekler vererek bahsetmeye çalışacağım. Bu arada aşağıda yer alan her bir aracın aynı zamanda birer Çehov’un Silahı olduğunu söyleyebilirim
Çehov’un Bumerangı: Çehov’un Silahı’nın hali hazırda bir kez kullanıldığı ve beklenmedik bir şekilde yeniden ortaya çıktığı durumları anlatır. Çehov’un Bumerangı için güzel örneklerden biri şüphesiz Back to the Future serisidir. Serinin ilk filminde görülen uçan kaykay, kurşun geçirmez yelek gibi nesneler devam filmlerinde de önemli olmuştur.
Çehov’un Sınıfı: Bu araç, bir sınıfta ders olarak anlatılanlara dikkat kesilmeyi gerektirir. Çünkü söz konusu derste anlatılan konu, ileride okuyucunun ya da izleyicinin karşısına mutlaka çıkacaktır hatta bazı durumlarda da öğrenilenler işe yarayacaktır. Firefly dizisinin devam filmi olan Serenity’de sınıfta anlatılan konu, söz konusu evrenin geçmişini ve mevcut durumunu anlatırken gelecekte yaşanacaklar hakkında da izleyiciye fikir verir.
Çehov’un Sergisi: Çehov’un Silahı’nın sergilendiği ve nihayetinde çalındığı hikayeleri kapsar. Black Panther filminde Erik Killmonger karakterinin ilk görüldüğü sahnede Britanya Müzesi’ndeki Afrika sergisinin bir parçası olan Wakanda yapımı balta Ulysses Klaue tarafından çalınır. Hikayenin devamında bu balta önemli olacaktır.
Çehov’un Şakası: Unutulmuş bir şakanın yeniden yüzeye çıkmasıyla gerçekleşir. Kung Fu Panda‘da Po’nun şişman olması ve akupunktur yapmak için uygun bir vücudu olmamasıyla ilgili bir şaka yapılır. Filmin sonlarına doğru öğrenilir ki, bu durum sayesinde Po, yeteneğinin kaynağı rakibinin basınç noktalarına yaptığı saldırılar olan Tai Lung’la mücadelesinde galip gelir.
Çehov’un Silahşörü: Sebepsiz bir şekilde ortaya çıkan karakterin, ileride kritik bir öneme sahip olduğu öyküleri anlatır. Özetle Çehov’un Silahı’nın bir karakter olması durumudur. Bu duruma verilecek en iyi örneklerden biri Dexter‘ın ilk sezonundaki Rudy karakteridir. Hikayeye eklenme nedeni belli olmayan daha sonra ise Debra’nın sevgilisi olan Rudy’nin sezon sonunda “Buz Kamyonu Katili” daha da önemlisi Dexter’ın biyolojik kardeşi Brian olduğu ortaya çıkan Rudy, Çehov’un Silahşörü’nün tam karşılığıdır. Bir de küçük bir not; şayet Çehov’un Silahşörü hikaye içinde birden fazlaysa buna da Çehov’un Ordusu’nun varlığından söz edilebilir.
Çehov’un Hobisi: Karakterin önemsiz görünen hobisinin işe yaradığı durumları anlatır. İlk akla gelen örnek Planet Terror‘de Cherry’nin çoğu zaman bir dansçı olarak bükülme ve esneme yeteneğini içeren “işe yaramaz becerileri”nden bahsetmesidir. Ve elbette filmin en kritik anlarından birinde bu işe yaramaz becerisi işe yarayacaktır.
Çehov’un Kayıp Askeri: Bu durum genellikle, roman ya da dizi gibi uzun soluklu hikayelerde ortaya çıkar. Karakterin geçmişinde onu terketmiş, ya da ortadan esrarengiz bir şekilde kaybolmuş kişileri anlatır. O kişi ortaya mutlaka çıkacaktır. Bu duruma örnek olarak Full Metal Alchemist‘te Ed ve Al’ın babası Van Hohenheim’ı gösterebiliriz.
Çehov’un Haberi: Hikayenin bir noktasında televizyonda ya da gazetede bahsedilen bir haberin daha sonra önem kazandığı durumları anlatır. Harry Potter and the Philosopher’s Stone kitabında Daily Prophet gazetesinde birilerinin Gringotts’a girerek esrarengiz taşı çalmaya çalıştığı yazıyordu. Taşın öneminden bahsetmeye gerek yok sanırım.
Çehov’un Yeteneği: Hikayenin başlarında öğrenilen bir bilginin ya da becerinin ilerleyen bölümlerde kullanılmasıdır. Çehov’un yeteneği kategorisine I, Robot filminden bir örnek verebilirim. Spooner’ın amirine göz kıırptığını farkeden Sonny, ondan bu mimiğin amacını öğrenir. Filmin ilerleyen dakikalarında Sonny’nin, öğrendiği bu mimiği Spooner’a yaparak filmde önemli bir dönüm noktasının gerçekleşmesini sağlar.
Çehov’un Hediyesi: Karaktere verilen hediyenin ilerleyen zamanda muhakkak işe yaraması durumudur. Harry Potter serisinde Harry’ye verilen tüm hediyeler örneğin görünmezlik pelerini, uçan süpürge Çehov’un Hediyesi’dir. Aynı şekilde Dumbledoreun Harry, Ron ve Hermione’ye bıraktığı tüm hediyeler de Çehov’un Hediyesi’ne örnek gösterilebilir. Hepsi ayrı ayrı ve sırayla kritik durumlarda kullanılır.
Çehov’un Silahı’na Örnekler
Çehov’un Silahı, ortaya çıktığı ilk zamandan bu yana pek çok eseri etkilemiştir. Bu etki, prensibin birebir uygulanmasından, kasten uygulanmamasına kadar geniş bir yelpazededir. Temel olarak bu ilkeyi hikaye barındıran her türlü eserde bulmak mümkündür. Örnekleri sekiz ana grupta ele alacağım.
Anime/Manga
- Naruto‘da, ilk Hokage’nin boynunda taşıdığı ve kızı Tsunade’nin Naruto’ya verdiği kolye Çehov’un Silahı olarak kabul edilebilir. Çünkü zaman atlamasından sonra Kyuubi güçlerini kontrol etmek için gerekli bir araç haline gelen bu kolye önem kazanır. Naruto’da Çehov’un Silahı’na verilebilecek bir diğer örnek de 403. bölümde Itachi’nin Naruto’nun içine yerleştirdiği kargadıır. Çünkü 150 bölüm sonra bu karganın aslında Shisui Uchiha’nın sol gözü olduğu ortaya çıkacaktır.
- Detective Conan, Çehov’un Silahı prensibini en çok kullanan animelerden biridir. Bölümlerde verilen ipuçları çoğunlukla hemen göze çarpmaz. Ancak olayların çözülmesi için elzemdir. Örneğin serinin The Locked Bathroom Murder Case isimli 121 ve 122. bölümlerinde anlatılan cinayeti ele alalım. Dedektif Conan, katilin Okino Yoko yazılı bandanasında Yoko’nun ilk O harfi üzerinde bulunan aksan işaretinin, kurbanın kan izinden dolayı görülmez hale gelmesinden şüphelenerek katili bulur. Japonca bilmeyen seyirciler için bu ipucu gerçekten de iyi gizlenmiştir.
- Attack of Titans‘ın bir bölümünde Annie, Armin’in Eren’i Stohess’ten çıkarmasına yardım etmeyi kabul ettiğinde, kimsenin görmediği sade bir metal yüzük takmaktadır. Daha sonra Annie yüzükteki gizlenmiş çengeli kullanarak kendini yaralayacak ve Female Titan’a dönüşecektir.
Attack on Tiitan, Annie Female Titan’a dönüşürken…
Animasyon Film
- Hemen hemen tüm animasyon filmlerinde özellikle tasarruf için ekrandaki çoğu objenin bir işlevi olma düşüncesi akla yatkın. Bu nedenle Pixar animasyon filmlerinin senaristlerinin Çehov’un Silahı konusunda ustalaşmış olmaları oldukça mantıklı. Gelelim her birinde en az birkaç tane örneğe rastlayabileceğimiz Pixar animasyonlarına;
- Finding Nemo‘da, Çehov’un Silahı’na pek çok kez rastlayabilirsiniz. Ancak film boyunca verilen bu ipuçları bir nesneden ziyade repliklere gizlenmiştir. Örneğin; “Bütün kanalizasyonlar okyanusa çıkar.” ya da “Sandy, deniz kaplumbağalarının yüzlerce yıl yaşadığını söylüyor!” gibi repliklerin nedensizce söylenmemiş olduğu ve hikayenin akışı için önemli olduğu anlaşılacaktır.
- Çok fazla nesnenin yer aldığı Wall-E, en çok sayıda Çehov’un Silahı bulunduran animasyon filmlerinden biridir. Bitki, bant, parça değişimi, çakmak, yangın söndürücü (aslında önemli hale gelmeden önce bir yerde görünmemişti) ve hatta (biraz zorlamayla) çim cücelerinin her biri Çehov’un Silahı olarak kabul edilebilir. Hatta filmin yönetmeni ve senaristlerinden biri olan Andrew Stanton, DVD yorumunda ismini vermeden bu ilkeden bahseder.
-
- Wall-E’nin çok sayıda Çehov’un Silahı’na sahip olduğunu söylüyorsak, Up filminin de bizzat Çehov’un kendisi tarafından yazılmış olduğunu söyleyebiliriz. 😀 Evin yere inmesinden sonra tüm silahlar bir bir ateşlenir; İlk olarak, Macera Kitabı tekrar belirir ve Carl sonunda sayfayı çevirir. Sonra Russell balonları ve yaprak üfleyiciyi kullanır. Dug, Russell’ın daha önce yaptığı gibi verandaya gizlenir. Ve liste uzar gider.
- The Incredibles‘daki en büyük örnek, filmin başında Mr. Incredible’ın arabasında ortaya çıkan sinir bozucu küçük çocuk Buddy’dir. Filmin açılışı bize “bir süper kahramanın bir günü”nü gösterdiğinden Buddy, tipik bir hayran çocuk gibi görünür. Ta ki; büyüyüp Syndrome’a dönüşene dek.
- Toy Story‘de Woody, cebine koyduğu kibritle, Buzz’la birlikte Andy’ye ulaşacakları roketi ateşler.
Benzer Yazılar
