Postmodern sanat mecralarında kullanılan tekniklerden: Parodi ve Pastiş, birbirlerine çok yakındır. İki teknik de önceki eserleri taklit eder, fakat amaçları farklıdır. Böyle olunca, eseri taklit ettikleri tarz da değişir. Parodi komiktir, Pastiş ise ciddi. Parodi daha göz önünde olduğu için, iki terim birbiriyle sürekli karıştırılır hatta Pastiş nedir, bilinmez.

Parodi Nedir?

Öncelikle hepimizin daha iyi bildiği Parodi’yi ele alalım: Parodi yaparken amaç, olan bir eseri taklit yoluyla tiye almak, böylece seyircinin veya okuyucunun yapılan şakalarla gülmesidir… Genellikle, parodileri anlamak için taklit edilen eseri bilmenize gerek yoktur, kendi başlarına da komik olurlar. Herhangi bir sosyal medya hesabınıza girin, on dakika gezin, karşınıza en azından bir tane parodi çıkacaktır. Hak verirsiniz ki çok yaygındır. Terimin kökeni, latince bir kelime olan “parodia”dan gelmektedir. Çoğu Avrupa diline “dalga geçmek, komikleştirmek” olarak geçmiştir.

Pastiş Nedir?

Gördüğünüz Parodileri şıp diye anladığınız için Pastiş size yabancı gelmiş olabilir, velakin farkında olmadan bir çok Pastiş çalışma izlediniz, okudunuz, oynadınız. Pastiş yaparken bir eseri taklit yoluyla yüceltirsiniz. Gönderme yapmaktan farkı nedir? The Crow filminde Eric Draven’ın Poe şiiri okuması, orjinal eseri alıp doğrudan okumasıdır. Şiiri bilen seyirciler “Edgar Allan Poe’dan Kuzgun” diyerek anlar ve kendi kendilerine sevinirler. Pastiş yaparken, orijinal eseri doğrudan kullanmaz, tamamıyla taklidini yaparsınız. Aslında Star Wars: The Force Awakens koskoca bir Pastiş’dir. Star Wars: A New Hope’u taklit eder, orijinal eserden farklıdır ve seyirciyi güldürmeyi hedeflemez.

Pastiş’in kelime kökeni, hoplaya zıplaya takip edilirse latince hamur işi demek olan “pasta”dan başlayıp, İtalyanca “pasticcio” olarak gelişir. “Turta” anlamına gelen kelime zamanla “ortaya karışık” olarak evrimleşmiştir. En sonunda Fransızca’da günümüz anlamına ulaşmıştır.

Pastiş’ler de komik olabilir ama taklit edilen orijinal eser komedi olmadıkça güldürmeyi hedeflemezler. Katıla katıla kahkaha atmazsınız yani. Bir de taklidi anlamak için önceki eseri bilmeniz gerekir fakat bu gönderme taklit olduğu için Pastiş içerisine yedirilir. Hiç kovboy filmi izlemeseniz de İyi, Kötü ve Çirkin‘in müziğini şöyle bir duysanız bir Meksika Açmazı sahnesindeki Pastiş’i anlarsınız.

Pastiş görmüş kişi (Temsili)

Şimdi konuştuğumuz bu iki tekniği örnekleriyle inceleyelim:

Çizgi Romanlar

Parodi kahraman diyince aklınıza kim geliyor, taa buradan duyabiliyorum, psişik değilim. Deadpool. DC Comics’in Deathstroke karakterinin parodisi olan, sık sık 4. duvarı yıkan kahramanımız bilinen en ünlü çizgi roman parodileri arasında. Benim çok sevdiğim bir çizgi dizi olan The Tick, yani halk arasında bilinen adıyla Kene, süper kahramanların parodisi olup, bir çok örneği içinde barındırıyor.

Pastiş çizgi romanlardan bahsetmek gerekirse Watchmen, Altın Çağ ve Gümüş Çağ çizgi romanlarını Alan Moore’un soğuk mizahı ve sert dünya görüşüyle birleştiriyor. Her bir Watchmen, bir süper kahraman tiplemesini temsil edip, onlara bir eleştiri yapıyor.

Edebiyat

Edebi klasikler arasında parodiler ve pastişler bulamazsınız… diye düşünen varsa şimdiden söyleyeyim, yanılıyorsunuz. Yazılan ilk roman, Don Kişot bir parodiydi. Kendisinden önce gelen “Romance” denilen türü tiiye alıyordu. Pastiş daha çok Post-Modern zamana ait bir terim olduğu için, günümüz kafasıyla Don Kişot’a pastiş diyebilsek de aslında ilk roman olduğu kadar bilinen ilk parodidir. Günümüzde edebi olarak başarılı parodilerden bahsedemeyeceğim fakat yakın zamanda Pride, Prejudice and Zombies filmi gelecek, orijinali parodi roman, bu da uyarlaması.

Tosbağanın üstünde giden pastiş (Temsili değil)

Pastiş edebi eserler nelerdir? Merhum Terry Pratchett çok güzel bir şey söylemiş:

“Günümüzün çoğu fantastik eserleri, Tolkien’in kilerindeki mobilyaların yeniden düzenlenmesidir.”

Terry Pratchett’ın Diskdünya‘sı. Unutulmuş Diyarlar falan bunların hepsi Tolkien’in pastişi. Modern Fantastik Edebiyat, Tolkien’in taklidi değil midir? Ha pastiş demek, kötü bir şey değil ve Tolkien’in eserleri edebi değere sahip olduğundan taklidinin yapılması da çok normal.

Müzik

Müzik türünde Parodi adına aklıma gelen ilk isim “Weird Al” Yankovich. Özellikle 90’larda etkin olan Yankovich sadece şarkılarla değil, filmler ve popüler kültürde yer edinen herşeyin parodisini yapan birisi. Red Hot Chili Peppers, Nirvana, Green Day gibi grupların, Michael Jackson Madonna gibi ünlülerin hepsi Yankovich’in parodilerden nasibi aldı. Orjinal şarkıları daha çok pastiş türünde olsa da, bunun için bir başka grubu örnek göstereceğim.

Tenacious D, metal ve rock türlerine ait pastişleriyle ünlü. Parodileri de var fakat bu heriflerin bazı şarkılarının komik olması metal türüyle dalga geçtiklerinden değil, tarzlarından dolayı komik. Bütün bir müzik türüne saygı duruşu aslında yaptıkları. The Pick of Destiny adlı filmlerinde bol bol gönderme yaparlar, filmde heavy metal’in unutulmaz ismi Dio’nun cameosu da var zaten. Tenacious D’yi çok sevmem, fakat rock ve metal müzik dinleyen insanlar elbette bir yerde bu ikiliyle karşılaşırlar.